Velayet, küçük yaşta olanların ve kimi zaman kısıtlı ergin çocukların yetiştirilmesi, bakımlarının sağlanması, gözetilmesi amacıyla, anne ve/veya babanın, çocukların manevi ve maddi varlıklarının korunması, iyileştirilmesi gibi hususlarda, onları temsil etmeleri hakkına verilen hukuki tanımlamadır.
Velayet altındaki çocukların yetiştirilmesi, çıkarlarının gözetilmesi ve kişiliklerinin korunması konularında temsil hak ve yetkisi tanınan kişilerin yasadan kaynaklanan çeşitli ödev ve yükümlülükleri de bulunmaktadır.
Velayet durumu söz konusu olduğunda çocuğun bakım ve eğitiminin sağlanması ve menfaatlerinin gözetilmesi temel kriter olarak belirlenmiştir. (4721 sayılı Türk Medeni Kanunu 339. maddesi)
Velayete ilişkin ilk olarak karşımıza çıkan yasal düzenleme ise 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 335/1. maddesidir. İlgili düzenleme:
“Ergin olmayan çocuk, ana ve babasının velâyeti altındadır. Yasal sebep olmadıkça velâyet ana ve babadan alınamaz.”
ifadelerini içermektedir. Ayrıca madde hükmünün devamında hakimin vasi ataması durumu söz konusu olmadıkça, kısıtlanan ergin çocukların da anne ve babalarının velayeti altında oldukları belirtilmiştir.
Kanun Koyucu yine Türk Medeni Kanunu’nun 336/1. maddesinde:
“Evlilik devam ettiği sürece ana ve baba velâyeti birlikte kullanırlar.”
düzenlemesini yapmaktadır. İlgili maddenin diğer fıkralarında ise eşlerin ortak hayatlarına son verdikleri takdirde veya ayrılık hali gerçekleştiğinde, hakimin velayeti eşlerden birine verebileceği belirtilmektedir. Ayrıca, anne veya babanın ölümü halinde velayetin sağ kalan eşe; boşanmada ise çocuğun kendisine bırakılan tarafa ait olduğu ifade edilmiştir. Görüldüğü üzere evlilik kurumunun sona erdiği ya da ayrılık halinin mevcut olduğu senaryolarda Kanun gereği, çocuğun velayeti tek bir tarafa verilmektedir.
Ortak Velayet Nedir?
Ortak velayet, çocuğun anne ve babasının, velayet hakkının kapsamına giren hak, yetki ve yükümlülüklerde ‘’müşterek’’ karar alması ve sorumluluğu da ortak paylaşmalarıdır. Mevcut yasal düzenlemelerimize göre boşanma sonucunda çocuğun velayetinin eşlerden birine verilmesi gerekecektir. Ancak uygulamada kabul edilen belirli şartların gerçekleşmesi halinde mahkemenin ortak velayete karar vermesi de mümkündür. Bu şartlar şunlardır:
- Çocuğun üstün yararı’’ kriteri dikkatle değerlendirilmelidir. Velayet kamu düzenine ilişkin olduğu için hâkim, ‘’çocuğun yüksek menfaati, güvenliği ve üstün yararı’’ kriterlerini dikkatle değerlendirip, vicdani kanaatine göre karar verecektir.
- Ortak velayette gönüllülük esastır dolayısıyla eşlerin bu konuda anlaşması da önem arz eder. Zira çekişmeli bir boşanmada ortak velayete karar verilmesi, çekişmenin çocuk üzerinde sürdürülmesine neden olacaktır. Bu durum velayet hakkının kullanımını riske sokarak hem boşanan taraflara hem çocuğa zarar verebilecektir.
- Ortak velayete karar verilirken idrak çağındaki çocuğun görüşünün alınması ve gerekirse bir uzmana başvurulması da gerekir.
Ortak velayetin olumlu yönleri olduğu kadar olumsuz yönleri de vardır.
Ortak Velayetin Olumlu Yönleri
- Çocuk için anne ve babanın aktif desteğini sağlar.
- Çocuğun her iki ebeveyniyle de iletişiminin sürmesini sağlar.
- Anne ve babanın iş yükünü azaltır.
- Anne ve babayı uzlaşmaya zorlar.
- Çocuğa ilişkin kararlarda ebeveynlere eşit yetki ve sorumluluk verir.
- Çocuk için duygusal tükenmişlik hissi açısından daha az risk içerir.
- Tek taraflı velayetin ”kazanma” algısı üzerine odaklı olması, çekişmeyi daha da artırabilir. Ortak velayet bu durumun önüne geçer.
Ortak Velayetin Olumsuz Yönleri
- Çocuğun yaşamındaki dengenin bozulmasına neden olabilir.
- Ebeveynlerin, aralarındaki çatışmayı çocuğa yansıtmasına sebep olabilir.
- Çocuğa ilişkin karar alma sürecinin çıkmaza girmesi riskini barındırır.
- Çocukların anne ve babanın tekrar bir araya geleceği konusunda ümit beslemesine neden olabilir.
- Acil ve gerekli durumlarda (hastane-okul vs.) ebeveynlerin ortak karar almasının zor olması çocuğu olumsuz etkiler.
Ortak Velayette Nafaka
Boşanma davası sonunda mahkemece ortak velayetin devam etmesi yönünde bir karar alınması nafaka yükümlülüğünü ortadan kaldırmamaktadır. Velayette genel amaç çocuğun eğitim – öğretim veya başkaca genel ihtiyaçlarının karşılanması olduğundan ortak velayet durumunda da anne veya babaya velayet yükümlülüğü getirilebilmektedir. Bu nedenle ortak velayet konusunda eşlere velayet ödenmesi konusunda genel velayet hükümleri haricinde ayrı bir düzenleme bulunmamaktadır.
Ortak Velayette Şehir Değişikliği
Ortak velayette şehir değişikliği en sık karşılaşılan sorunların başında gelmektedir. Boşanma kararı ile birlikte ortak velayet konusunda anlaşmaya varmış olan eşlerin çocukları ile birlikte şehir değişikliği yapmalarında bir engel bulunmamaktadır. Ancak ortak velayet diğer sahibi eş bu durumu; ortak velayetin kaldırılması veya velayetin sadece bir eşe verilmesi yönünde velayet davası açma hakkı bulunmaktadır.
